Jeśli zastanawiamy się, czym tak naprawdę jest audyt wewnętrzny, musimy sięgnąć przede wszystkim do jednej z najważniejszych definicji, zaproponowanych przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (Institute of Internal Auditors). Mówi ona, iż audyt wewnętrzny to działalność niezależna i obiektywna, której celem jest dodanie dodatkowej wartości organizacji, ale też usprawnienie jej działalności operacyjnej – poprzez dokonanie w sposób uporządkowany – oceny, zwłaszcza takich wewnątrzorganizacyjnych procesów jak: ocena stanu ładu organizacyjnego, zarządzanie ryzykiem, ocena skuteczności i efektywności wykonywania zadań przez organizację.
Audyt wewnętrzny a niektóre kwestie problemowe jego przeprowadzania
Tu już z pomocą przychodzi nam, zarówno Ustawa o finansach publicznych z 2009 r., akademicka literatura przedmiotu, jak i wydany w 2003 roku „Podręcznik audytu wewnętrznego”. Po pierwsze, mimo iż ustawodawca nie narzuca sztywnych ram formalnych, w jakich audyt wewnętrzny winien się mieścić (zwłaszcza brak jest ram czasowych), to pewien stopień formalizacji procedur audytowych, wręcz zapewnia bezpieczeństwo rzetelnego audytu. Wielomiesięczne działania w ramach procesu audytowego skłaniają niektórych badaczy akademickich do wysunięcia postulatu, by chociaż w rozporządzeniach do ustawy wprowadzić formułę audytu wewnętrznego w trybie uproszczonym.
Kolejną kwestią, która budzi pewne wątpliwości, to niska regulacja czynności doradczych, które są przecież immanentną (odróżniającą rzecz jasna, audyt wewnętrzny od „zwykłej” kontroli) cechą audytu wewnętrznego. Brak tu ścisłych uregulowań (panuje pełna dowolność) jeśli chodzi o sam etap przeprowadzania czynności doradczych, jak i późniejsze ich dokumentowanie. Audytorzy wewnętrzni radzą sobie z tym w różny sposób. Przykładowo wykształciła się praktyka składania wniosków, które mają charakter doradczy – jak zoptymalizować dany badany podczas audytu.
Jakkolwiek samo wprowadzenie analizy ryzyka do płaszczyzny zainteresowania audytu wewnętrznego jest ze wszech miar słuszne, to należy zauważyć, iż metody, którymi posługiwać się mogą audytorzy wewnętrzni (tacy jak www.pwc.pl/pl/uslugi/audyt-wewnetrzny.html) w podmiotach komercyjnych, nie zawsze mogą być zastosowane w trakcie, gdy przeprowadzany jest audyt wewnętrzny w sektorze finansów publicznych, zwłaszcza w jednostkach administracyjnych. W związku z tym, że proces analizy ryzyka jest bardzo ważny przy przeprowadzaniu audytu wewnętrznego, jak i przy ocenie kontroli zarządczej, pożądana sytuacja byłoby stworzenie wzorcowych modeli analizy ryzyka dla poszczególnych typów i sektorów administracji publicznej oraz jednostek sektora finansów publicznych.
Audyt wewnętrzny i jego wybrane cechy fundamentalne
Pomimo powyżej zarysowanych wątpliwości czy kwestii problemowych, mogących być punktami wyjściowymi do dalszych prac nad usprawnianiem narzędzia audytu wewnętrznego, to trzeba z całą stanowczością stwierdzić, że jest on procesem jak najbardziej pozytywnym. Jego konstytutywną cechą jest niezależność komórek audytu, które winny być w pełni odrębne, niepodległe organizacyjnie lub operacyjnie w stosunku do struktur audytowanych.
Co równie ważne, to całkowicie nieskrępowany dostęp do wszelkich dokumentów i źródeł informacji wytwarzanych podczas działań danego działu w jednostce. Kierownik danej jednostki audytowanej bierze udział w ustaleniu planu audytu, co według niektórych badaczy i obserwatorów, daje pole do pewnego rodzaju nadużyć, polegających na eliminacji z planu audytu tych obszarów, których oceny ów kierownik może się najbardziej obawiać.